Monday, November 26, 2007

Harkidoon

Training programme ah,kar hnih vel awh in he thil hi a tel ve miau mai si a; hetiang tlangram a ke a kal kual te chu kan nitin nun dan zawk ani , tiin han hnial sa teh mah ila; kal ve tho chu a ngai a. Mussoorie ah kan ipte puak tur te, sleeping bag, te leh tui in tur bak ah , chaw chhun ei tur te min siam fel sak hnu chuan, Bus ah chuang in group khat ah mi 12 vel zel a in then in 'trekking' tur in kan chhuak ve ta .....

kan khaw tlan pelh thenkhat te chu vaiho hmun thianghlim te alo nih avang in, lui tui a inhnim te, flag serthlum rawng te hmuh tur atam ang reng khawp mai a. kan tlan zel a, tlai ni her hret ah kan riah buk hmasa ber chu kan thleng a. kan insilfai in, kan pum te kan han hnawh puar a, a tuk a ke a kal tan tur in kan inbuatsaih ta sauh sauh mai ani.


kan kal tan tirh lam chu kawng zawl rai deuh mai hi ani a. mizoram a kawng pui 'metal' loh ang hi niin lui dung zui in a kawng a kal a, mahse tlang bul thut kan han thleng a ramngaw kan han lut tan chu kawng chu a chho deuh tan a. phai lam a piang a sei lian ho chu an thaw a rang sawt hle tih a hriat theih a. "chawlh sek hi chuan , kal tan leh a harsa duh a, chuvang in chawl tlem ula, chawl rei zawk rawh u", ti a thuchah nen a vai liam kan ni miau mai si a, an ni ho pawh chu an kal ve hnawk hnawk zel a.

Reiek tlang a , ke a kal na tur an siam ang hian, 'trekking route' chu ramhnuai ah pawh an lo siam raih mai a. tin, a khat tawk in midang kal ve te kan tawk zeuh zeuh a, khaw hnai ber hlat zawng te leh , midang tute nge awm tih vel te kan zawt pah zel a. kan kal pui zing a pakhat hi IFoS niin , botany lam graduate ani a, thing leh hnim hming vel te , eng tiang a sang ah nge an awm theih tih te, bawmhar leh thingkung a hnim to chi te chu eng vang a pang (side) khat lam chauh a awm hlawm nge an nih tih te min hrilhfiah thei nghal zel a, kal pah a han in hrilhfiah zel tak ah chuan a bengvar thlak ang reng khawp mai.








zing kar ah ni san lutuk hma a chhuak tan in, chhun ni sat vang lai chuan, ramhnuai daihlim deuh ah kan chawl pah zel a. Tin, chawlh na tur hmun then khat ah , thuchah lawk in kan ei tur te an lo peih sa diam thin a, chhun a puar liah a thil ei hnu a , han mut deuh ar ar chu nuam ve ang reng tak ani. Nikhat chu , ramhnuai ngaw kan han chuang chhuak zo hi , a ram thleng alo danglam ta ang reng khawp mai a. Tlang chhip ah hian , zawl zal deuh raih hi alo awm a, ruah a tla deuh phiar phiar bawk a. Mahse, mak ve ang reng tak mai chu , a hmun vel a hnim to reng reng chu a rawng a buang deuh vek mai a, eng vang nge maw ni teh reng ni?? a ro tawh hnu ah kan hmu ve chauh nge ni anga? vur in a lo hmet thi vek tawh zawk ni?? mahse thli in a han chhem zawng chuan an la thle dial dial ang reng lawi bawk si!! mizoram a 'di' (in chung a chih thin) ang lek lek hi ani a, khup thleng vel asang ani.



Ni engmaw zah hnu ah chuan , kan ipte puak mahni thawmhnaw leh zan a riahna tur hnung a puak chu, a lo hahthlak ve duh ang reng khawp mai a. kan zing ah tlem a upa lam leh nupui/pasal fanau nei tawh te an lo awm ve bawk nen;phone hman tur awm bawk si lo chu an lung a leng ve tan tawh bawk ni ngei tur ani a, hlawhfa (porter) rawih mai chu kan rel thlu ta a!! kan hlawhfa rawih te chuan mi pakhat zel in, mi pathum thawmhnaw chu min phurh sak a, ngal ria deuh leh cher ve tak anga lang te chuan , mi pathum thawmhnaw ken ang min phurh sak chung chuan , an tha alo fei phian mai a, kawng chho ah te chuan kan um kan um zawk ta mai a.

Hmeichhe thenkhat tlem a chau zual te an lo awm chho zel ta bawk nen, hmawlh hi 2 ft vel a sei kan suih a, tlem a la chau lo deuh ten hmawlh hmang chuan kan hmeichhe thenkhat te chu kan pawt ani deuh ta ber mai, mahse a huho a han awm rei tak ah chuan midang tih theih ang ti thei lo nih chu an lo hreh vek a, tumah in let leh lam an sawi ri lo!!






Han kal han kal tak ah chuan , zawi muang in hma kan sawn ve hret hret zel a. Nikhat chu kan tum ram chu ral khat atang in kan hmu phak ta a, thlen nghal mai kan inrin laiin , rin aiin alo hla phian mai a, chhun chaw ei hma a thlen hman kan inrin kha , tlai dar 4 vel ah kan thleng ta hram a.A hmun thlen hma deuh hlek ah lungpui lian pui pui mai hi a khat tawk in a lo awm thluah mai a. tunhma Zuangtui bul a lunglian pui pui awm khup na hmun thin "lung ding" ti a an koh te kha min ti hre chhuak rum rum mai. A tlang chhip thlen hma deuh hian 'Forest Rest House' a awm chu , chu mi hmun san zawng chu 3508 metres vel ani a, boruak pawh a vawt vin tuk tawh mai a, mei han chhem te lah chu a alh tha duh lo em em zui leh nghal!! thil kan ei zawh ah thla te kan han la sap sap a, pawn ah rei tak erawh awm ta lo chuan, 'sleeping bag' ah kan inthawlh sap sap a, mu lum ham ham chung in kan kal san tak ram te leh kan thil tawn te chu kan sep zui ta hlawm a!!

A tuk ah ni chhuah hma deuh hlek a chhuak tan in , kan zin kawng tan na 'mussoorie' lam a let tur in ke kan chhep leh ta ani. A let lam hi chu chhuk zawng te alo ni bawk a, kal a sam ta zawt mai. Doidital lam kawng ah kal in , ramngaw hnuai ah ni sa lutuk tuar lo in kan kal a, hah lutuk pawh a awm ta lo.


Doidital hmun hi 3307 metres vel a sang ani a, Hindu temple hi alo awm a, kha tiang khaw te leh fian rial ni si, a hmun hma an han enkawl fai dan em em kha aw!! a mak ka ti . thingpui dawr a thingpui leh artui chhum kan ei lai a, hmeichhe naupangte mai , hritlang hnaptawlh pir per leh sam thur biu beu kha ka mitthla ah tun thleng hian ka la hmu thin. eng ang mihring in nge maw a chhuah tak ni?? Doidital hmun ah hian dil lian vak lem lo, a tui chu fim vawt raih mai hi a awm a, an sakhaw biak nen enge maw inlaichin na awm ang in an sawi a, sangha hi an han tam laileng khawp a, tawng chen vel te hi chu an awm nuk nuk mai ani!! nghakuai nen a man chakawm tak ani, zopa rilru ah chuan , a tuihang an tleng pui dalh dalh mai a! tih ngaihtuahna a chawk tho zawk mai nia!





Tuesday, November 13, 2007

Thle Dual !!


Hman lai hian, kumpinu ram ah khuan, mi pakhat, Isaac Newton hi a awm a.A chanchin an sawi dan chuan, nikhat chu Apple theikung hnuai ah a thu ran mai a. Ngai teh , chutia apple kung hnuai a, a thut lai chuan apple thei rah hi a rawn tla a. Isaac Newton a chuan apple thei tui tak mai chu, chhar a , ei chuan thil tui tak ani awm si a tih zawng a rilru seng ta lo chuan; Engvang in nge chung zawng a, a chhoh loh a, hnuai zawng kher a ,a tlak na chhan chu ni ang? tiin a rilru in a ngaihtuah ta daih a. He mi rilru ngaihtuahna atang hian ‘gravitation’ an tih mai, mizotawng a lei hipna ti a tlang lawn tak a kan sawi thin hi a hmu chhuak ta ani. Isaac Newton an a hmuh chhuah hma zawng hi chuan , vanthengreng a thil awm ho (celestial bodies) ho chet na leh, lei a thil tla chet na a, tha (force) lo awm dan hi, a in ang ani tih khawvel in a la hre ngai lo!!

Isaac Newton an ‘gravitation’ a hmuh chhuah dan thawnthu hi a dik anih chuan ngaihtuahna ati thui hle ani. Chhut tu ten an chhut dan in Apple thei hi mihring in, kum sanghnih liam tawh atang khan, an lo ei tan tawh a, chuvang in Newton an apple thei rah tla a hmuh hma pawh hian, mi dang tam tak in apple thei rah tla lai hi an hmu tawh ngei in a rinawm a, amah erawh chu newton kher hian ani; engvang a chung zawng a chho lo nge? tih mahni leh mahni in zawt a, lei hipna(gravitation) hmuh chhuah phah nan a hmang ta chu ni!

Newton hian ,hetiang ngaihtuahna ,a ngaihtuah chhuah theih na chhan hi chu, a thil lo zir leh hriat sa atang te, leh a rilru alo sen thin tawh na te leh, khawtlang nun te pawh in thui tak chuan a kai hruai ve in a rinawm. Amah hi ‘scientific revolution’ ti a an koh mai hun lai vel ami ani a, he mi ‘scientific revolution’ hi eng vang in nge kumpinu ram vel ah a lo chhuah kher a? India ram leh china ram ah te a chhuah loh? Tih te pawh ngaihtuahna a ti thui, kha tiang chhuah theihna khawtlang nun kha eng ang nge ni ang ? tih te pawh!!

Hetiang a mihring ten hriat na lam a kan la hmelhriat em em loh, thil thar ngaihtuah chhuah na, India ram vel a , tun thleng pawh a , a mihring lehkhathiam tam lam ngaihtuah a, ala tlem na chhan chu kan ‘formal education’ kan kal pui dan ah hian , thil awm sa hriat bel hlurh lam pang kan uar lutuk a, mahni a thluak fim nen a thil thar ngaihtuah chhuah tum na lam kan hlam chhiah lutuk vang ani, ti te a ziak, ka chhiar nawlh nawlh fo ta mai!

Vawi khat chu ‘groupmail’ ah hian sawmna ka siam a “mizoram pawn a piang leh sei lian ten, mizoram tih in hriat rual a in rilru a lo lang hmasa ber min rawn hrilh teh u, mizoram hlimthla hriat nan te pawh ka duh ve a” tiin. Thenkhat chuan , mizoram mi thenkhat ten an ram a krista chanchintha thlen tu an nih te rawn sawi in, mizoram a mizo te an ngainat zia te leh , sawi sel na tam tak kar ah pawh an rilru chhungril tak chuan an fak zia te an rawn sawi a.chhiar a nuam khawp mai. Thenkhat ve thung chuan,mizoram mipui te chu ngaihtuahna ril tak hmang a, thil chik lutuk vak lo, thusawi thiam tak mai in a sawi na ang lam pang hawi zawng a ‘THLE DUAL’ mai thin ni te in an hmu a, mizoram tih an hriat in an rilru ah alang hmasa ber thin ani, tih an rawn sawi a. kan mizoram hun tawng leh thil thleng tam tak te han ngaihtuah hian ‘thle dual’ thin ni a min hria pawh hi dik na tam tak a awm thei awm e! hetiang a thle dual thin khawtlang nun ah hian ‘Isaac Newton’ hi lo piang in, lo sei lian ta se ,….. ngaihtuahna a ti thui!

Mizoram a mihring cheng ten chaw a kan rin ber chu buh ani a. mahse buh chu tlangram lo neih dan pangai anga han thar chhuah a , pawisa a hlutna han chhut chuan a hlawk em em lo tlat bawk si. kan ram, tlangram anih na tak te hi hlawk pui zawk nan leh, ei zawn na hlawk zawk atan a hman theih dan tur han ngaihtuah chhuak thiam in, han hmang teh reng ila aw! …kan ngaihtuah chhuak thei ta anih chuan, mizoram mipui te hi, a tha lam zawk ni a lang leh, khawvel kan awm chhung a kan mamawh tur thawhchhuah kawng ah, kawng dik leh hlawk zawk lam hawi in han ‘thle dual’ mai ila!


Thursday, November 8, 2007

change!

He thu hian ngaihtuah na a hruai thui ve khawp mai! Mihring in kan ngaihtuahna te chu, kan pian na hmun leh sei len na a zir te, kan hnathawh na leh thian kawm ten a kai hruai na chin thui tak a nei ngei in a rinawm a. mahse, mahni hi tunge kan nih a? eng ang in nge mi in min hriat dan ? chu a dang ve viau thei bawk!

An sawi thin ang deuh in, hetiang 'mahni' in hlawm khawm hian society chu a siam ta ni awm tak ani a. chutah tak chuan ,kan khawtlang leh sawrkar that zawk na tur anga kan rin ang hian, mahni pawh hi kan awm em?? tih te, ngaihtuahna a ti thui hle ani. .......

chemtatrawta thawnthu a mi te ho ang mai a, midang puh kual zel ringawt chuan, a kual a kual ringawt chin a awm thei angem??

"Mihring siam that nan khawdur angai ani", tih hla te kan sa thin a. sepui ruah tawrh tlawk tlawk ang mai a khawdur chu tawrh a, duh tawk mai lo in , sut kian dan tur ngaihtuah a mahni in en let a chak na lai leh chak loh na lai in hriat chian tum te hi a ngai ve viau thei angem? ram siam that lam kan ngaihthlak fo lai hian!!